zondag 13 januari 2013

NEDERLAND HEEFT GEEN IDEE...

In de opening van de eerste serie Buch in de bajes zei Menno: 'Er wordt gedacht dat gevangenissen in Nederland een soort hotels zijn met keuzemenu's en plasmaschermen aan de muur.' De intentie van de serie was om te laten zien of dat klopte. Aan de reacties was te merken dat bij een deel van de kijkers dat hotel-beeld alleen maar versterkt werd, een ander deel was van mening dat het tegendeel waar was. In beide gevallen zegt dat meer over de desbetreffende kijkers dan over het gevangenisbeleid op zich: mensen met een groot empatisch vermogen zullen sneller aanvoelen dat het geen picknick is om opgesloten te zitten, anderen die minder invoelend zijn of die wellicht slachtoffer zijn geweest van criminaliteit zullen alles wat ook maar enigszins op luxe of verzachtende omstandigheden wijst zonder meer afwijzen.

TOEWIJDING
De afgelopen drie maanden heb ik met het Buch in de bajes-team elke dag - uitgezonderd de weekenden en de kerstdagen - in de gevangenis in Vught rondgelopen en 's avonds in een hotel in St. Michielsgestel gebivakkeerd. Een mooi hotel - een voormalig klooster -, met een uitstekende keuken, een zwembad, een fitnessboerderij en toegewijd personeel. Zo'n hotel vergelijken met de bajes is natuurlijk volstrekt onzinnig. Op één ding na: het toegewijde personeel. Drie maanden lang liepen we elke ochtend de gevangenispoort door met al die mannen en vrouwen, 800 in getal, die elke dag opnieuw aan de slag moeten met criminelen, psychiatrische patiënten, veelplegers, drugsverslaafden, TBS-ers, moordenaars, terroristen, zedendelinquenten en/of - excusez le mot - gevaarlijke gekken.  Drie maanden lang hebben we ze in hun werkzaamheden gevolgd en zijn we getuige geweest van onwaarschijnlijke staaltjes van vakmanschap, geduld, zelfbeheersing, doorzettingsvermogen en inzicht. Regelmatig zagen we dingen waarvan we dachten: schieten ze nou niet een beetje door? Maar als je dan doorvraagt, blijkt achter elke procedure, elke handelswijze, elk traject altijd weer een gedachte te zitten. Niets wordt aan het toeval overgelaten. En aan alles ligt één principe ten grondslag: proberen om bij terugkeer in de maatschappij - als ze al terug kunnen of mogen keren - die maatschappij te vrijwaren van de eerdere ellende die de gestraften hebben veroorzaakt. In lekenogen kan dat er uitzien als pamperen, over-psychologiseren of handelen in tegenstelling met het gezegde 'zachte heelmeesters maken stinkende wonden'. Menno vraagt ze steeds weer om uitleg en toelichting, en die duiding zal als een rode draad door de komende serie lopen.

GESCHOKT
De drie maanden zitten er voor mij op. Het was een intense, onvergetelijke tijd. Ik ga de komende twee maanden met editors Bram Slinger en Julie Pagnier in Amsterdam de montages afronden. Voor intern gebruik hebben Bram en ik vast een compilatie van de eerste vijf afleveringen gemaakt. Bij thuiskomst uit Vught heb ik die aan Petra laten zien. Al na tien minuten liepen de tranen haar over de wangen, geschokt door de hopeloosheid van met name de geesteszieke gedetineerden. Toen het na drie kwartier was afgelopen zat ze nog een volle minuut naar het inmiddels zwarte scherm te staren en zei toen: 'Nederland heeft geen idee. Nederland heeft echt geen enkel idee...'

Dat klopt. Maar daar komt dit voorjaar verandering in...