MUZIEK IN DE BAJES

 

De tiende en laatste aflevering van Buch in de bajes 2 is uitgezonden, het zit erop, en het was een succes! Gemiddeld hadden we 1,25 miljoen kijkers, en de reacties waren alom lovend. Op Twitter werden prachtige complimenten uitgedeeld, het personeel van de PI Vught is trots en ik kreeg, ook van mensen die ik in jaren niet gesproken had, tal van enthousiaste mailtjes en berichtjes. Men was onder de indruk, van de aangrijpende en schokkende verhalen van gedetineerden, van Menno’s aanpak, van het geduld en het vakmanschap van de medewerkers, van hoe het programma in elkaar stak en van de heftigheid die men in ons kikkerlandje nauwelijks vermoedde.

Maar ook, en dat maakt mij persoonlijk heel blij, van de muziek. De muziek speelt in Buch in de bajes een essentiële rol. Dat zou het in elk programma moeten doen, vind ik. Want je kunt met muziek een ongelofelijke meerwaarde aan je programma toekennen. Steven Spielberg zei het al: Mensen kijken voor 50% met hun oren. Hij doelde daarmee niet alleen op het belang van muziekgebruik, maar van geluid in zijn algemeenheid, dus ook geluidseffecten, sound design etc.

STEVE HACKETT

Ik heb vóór Buch in de bajes jarenlang met Menno’s vrouw Nicole samengewerkt, maar Menno kende ik maar zijdelings. De eerste keer dat wij elkaar in het kader van Buch in de bajes ontmoetten, liet hij me de proefopnamen zien die geruime tijd eerder in de gevangenis in Alphen aan de Rijn waren gemaakt. Bij de eerste muziek die voorbijkwam, zei ik: ‘Mooi, Steve Hackett!’ Menno viel van zijn stoel van verbazing: ‘Ken jij Steve Hackett?’ Sterker nog, ik wist de titel van het nummer en van welk album het kwam. Ik ben al sinds eind jaren ’70 groot Hackett-fan. Steve Hackett was ooit gitarist van Genesis, maar verliet de band voordat ze echt huge werd met makkelijker in het gehoor liggende, commerciëlere pop. Hij ging solo en maakt sindsdien schitterende muziek. 11 van zijn werken kwamen in Buch in de bajes 2  voorbij.

Steve Hackett en het oude Genesis vallen onder de noemer progrock, een afkorting van progressieve rock. Progressieve rock ontstond eind jaren ’60, met bands als King Crimson, Gentle Giant, Jethro Tull, Pink Floyd en Yes als pioniers. Het is complexe muziek, niet zelden met poëtische, onbegrijpelijke teksten, en lange nummers. Heel lange nummers:  10, 15, soms zelfs meer dan 20 minuten. Ik zat in de jaren ’80 een keer in Vredenburg in Utrecht bij een concert van Yes, en achter mij zat een jongeman die een stuk of wat joints voor zich had liggen op de rand van die halfronde tribune die ze daar hadden. ‘Voor elk nummer wat er toe doet één,’ zei hij. ‘En dat zijn alleen de nummers van minimaal een kwartier. De rest zijn vullertjes.’ Eén van die “vullertjes” werd wel hun grootste hit ever (Owner Of A Lonely Heart), maar is voor de echte Yes-fans een minderwaardige knieval naar commercie.

EXTATISCH

Anyway, Menno wilde in Buch in de bajes alleen maar kwaliteitsmuziek, en dat is in zijn ogen (oren) progrock. Ik ben zelf ook groot fan van Yes, Genesis, UK, Spock’s Beard, Transatlantic, Happy the Man, Camel en noem maar op, dus ik zag dat he-le-maal zitten. Gaandeweg het montageproces heb ik de bakens wat verzet en ook tegen progrock aanschurkende bands als The Gathering, Portishead en Sigur Ros een prominente plek gegeven, omdat hun muziek perfect past in de vervreemdende, bizarre sfeer van een gevangenis.

Progrock gaat van ingetogen, fluisterstil, ontroerend en meditatief naar snoeiharde rock met gierende gitaarsolo’s, en de sfeer in Buch in de bajes kent die uitersten ook. Progrock is verhalende muziek, en bizarre verhalen zijn een kernwaarde van het programma. Het matchte wonderwel, en zo draagt de muziek die je in geen enkel ander programma hoort – zeker niet prime time op RTL4! – bij aan de geheel eigen sfeer van het programma en de erin behandelde materie. Progfans zijn extatisch over het feit dat ze hun idolen als Dream Theater, Marillion en Peter Gabriel in een tv-programma voorbij horen komen. Dat is volslagen uniek, omdat niemand ooit eerder op het idee is gekomen dat deze ‘moeilijke’ muziek zou kunnen werken voor een breed publiek. Menno geloofde erin dat het wel degelijk zou kunnen, en dat is ook gebleken. Dankzij hem heb ik voor mij nieuwe progbands als Anathema, Unitopia, RPWL en Sylvan leren kennen. En meteen gebruikt, met succes.

Ik ben er trots op dat ik ooit aan de wieg heb gestaan van de muziek die tot op de dag van vandaag in Wie is de mol? wordt gebruikt.  De vast terugkerende thema’s, waaronder de leadermuziek, heb ik in 1999 uitgekozen. Maar het huwelijk tussen inhoud, sfeer en gebruikte muziek in Buch in de bajes overtreft die trots, want deze muziek is de muziek die me zeer na aan het hart ligt. En die mede aan de basis ligt van de ijzersterke band die Menno en ik inmiddels hebben opgebouwd. Want dat is de andere kracht van progrock: het smeedt jongens- en mannenvriendschappen. Toch, Marcel?