10 SPRAAKMAKENDE WEKEN VOOR DE BUCH

Het was voorpaginanieuws de afgelopen dagen: er gaat 340 miljoen bezuinigd worden op onze gevangenissen. 23 worden er gesloten, 3700 banen verdwijnen. De helft van de gevangenen moet met z'n tweeën in één cel, avond- en weekendprogramma's worden afgeschaft. De gemiddelde duur van tbs moet terug van 10 naar 8 jaar, en er moet meer gebruik gemaakt gaan worden van elektronische detentie. Enkelbandjes dus. Die 'thuiszitters' moeten gaan werken of een opleiding gaan volgen.

Onmiddellijk barstte een stortvloed aan kritiek los. Er was bijvoorbeeld veel zorg over het met twee op één cel-beleid. Hoogleraar penitentiair recht Miranda Boone vindt dat 'zorgelijk. Niet iedereen is daarvoor geschikt.' Nee, dat klopt, maar dat hoeft ook niet. Staatssecretaris Teeven wil de helft van de gevangenen met twee op één cel, en dat is niet iedereen. Maar de man die Menno in aflevering 2 van Buch in de bajes II spreekt die 's nachts met oordopjes in slaapt omdat hij geen enkel geluid of prikkel kan verdragen en zijn lawaaiige buurman het liefst zou vermoorden, nee, die komt niet in aanmerking.

Voorzitter van Reclassering Nederland Sjef van Gennip zegt over elektronische detentie: 'Stel dát gedetineerden een baan vinden in deze tijd van hoge werkloosheid, dan hang ik de vlag uit.' Ik denk ook dat dat niet gaat werken (letterlijk en figuurlijk), de mannen met enkelbandjes moeten aan het werk gezet worden op terreinen die door de crisis niet meer betaald kunnen worden. Laat ze zwerfvuil oprapen, sneeuwruimen, de openbare ruimte die steeds verder verloedert opknappen. Kortom: de maatschappij een tegendienst bewijzen voor het geleden leed.

WINSTGEVEND
SP-kamerlid Nine Kooiman zei: 'Alles wat de recidive omlaag brengt, gooit Teeven nu omver. Als je gedetineerden niet meer begeleidt, is het wachten tot het fout gaat.' Met andere woorden: penny wise, pound foolish. De afgelopen maanden heb ik bij het maken van Buch in de bajes II ook weer kunnen zien hoe ongelofelijk moeilijk het is om gedrag bij gedetineerden te veranderen. We hebben mannen de poort uit zien lopen met de vaste overtuiging nooit meer in de gevangenis terug te keren, en in no time waren ze toch weer opgepakt. Maar 'ongelofelijk moeilijk' is nog niet onmogelijk. Bij de veelplegers in Vught lukt het bij ruim 3 op de 10, en dat scheelt de maatschappij 1500 Euro per persoon per dag, zo rekent afdelingshoofd Jack Wubben van de Instelling voor Stelselmatige Daders (ISD) ons in aflevering 5 voor. Want zoveel schade veroorzaken zij in hun dagelijkse jacht op geld om drugs te kunnen kopen. Er zitten in de ISD in Vught 48 veelplegers. 15 daarvan zien ze dus na behandeling niet meer terug. Dat levert dus 15 veelplegers x 1500 Euro x 365 dagen = 8,2 miljoen Euro op!! Terwijl de onkosten 48 veelplegers x 350 Euro onkosten per dag x 365 dagen = 6,1 miljoen Euro bedragen. Die ISD is dus gewoon winstgevend!

VERBIJSTERENDE TELEVISIE
Aanstaande donderdagavond om half 10 gaat Buch in de bajes II van start op RTL4. Op het bovengenoemde kaartje met Nederlandse gevangenissen kun je zien dat de PI Vught, waar we deze tweede serie gedraaid hebben, (nu nog) de grootste van Nederland is. (Straks is dat een nieuw te bouwen complex in Zaanstad, dat deels de koepel in Haarlem, de Bijlmerbajes en Heerhugowaard gaat vervangen.) Maar Vught is niet alleen de grootste, er zijn nog veel meer superlatieven. Je hebt er de EBI, de strengst beveiligde unit van Europa. Je hebt er een psychiatrisch centrum met het hoogste zorgniveau. Je hebt er een ZISZ-afdeling, wat staat voor Zeer Intensieve Specialistische Zorg, waar zes extreem gevaarlijke TBS-ers zitten die zelfs elkaar nooit mogen zien. Op al die afdelingen hebben we alles mogen filmen en heeft Menno zowel bewaarders/verplegers als gedetineerden/patiënten uitgebreid gesproken, wat verbijsterende televisie oplevert.

We beginnen in aflevering 1 op Unit 1, de afdeling voor Beheersproblematische Gedetineerden. Hier zitten agressieve, onhandelbare gevangenen waar ze in de rest van Nederland geen raad meer mee weten. Op de eerste de beste draaidag (en de opening van aflevering 1) zijn er net twee mannen binnengebracht die elders in Nederland gevangenispersoneel zwaar mishandeld hebben. Bewaarders John en Jan gaan op hun ochtendronde bij ze langs, en Menno gaat mee. Zo begint het, om de komende tien weken niet meer op te houden.

COMPLEXITEIT VAN DE PSYCHE
Het is volstrekt uniek dat Dienst Justitiële Inrichtingen en de directie van de PI Vught ons carte blanche hebben gegeven. Uiteraard was het aan de personeelsleden en de gedetineerden zelf of ze aan ons programma wilden meewerken. En uiteraard stond de veiligheid altijd en overal voorop. De top van DJI, de PI Vught en RTL4 hebben alle afleveringen al gezien, want ze zijn zo goed als klaar. Iedereen was zwaar onder de indruk en ze hebben vrijwel om geen enkele aanpassing gevraagd. Soms vroeg RTL om dingen wat duidelijker uit te leggen, soms corrigeerde de gevangenisdirectie een niet helemaal correcte uitleg van een bepaalde procedure, maar dat was het dan ook.

Afgelopen zomer is Menno door het oog van de naald gekropen. Hij was ernstig ziek, en hij is nu volledig genezen. Daarbij heeft hij laten zien over een bovenmenselijke oerkracht te beschikken. Maar om dan ook nog direct daar achteraan zo'n programmaserie neer te zetten, dat is ongelofelijk. Hij is met zijn onwaarschijnlijke drive zo in de materie gekropen, dat hij boven zichzelf is uitgestegen als programmamaker. Het is voor mij als 52-jarige inspirerend om iemand op zijn 61e zo te zien pieken!

Ik ben ervan overtuigd dat deze serie veel los gaat maken. We hebben 10 spraakmakende weken voor de Buch. En aan het eind heeft iedereen die heeft gekeken hopelijk iets geleerd over de enorme complexiteit van de menselijke psyche, want dat is in mijn ogen in essentie waar dit programma over gaat. En oordeel dan zelf maar of de maatregelen van Teeven toe te juichen of af te keuren zijn.